نقش امریکا در جنگ عراق علیه ایران

تهاجم نظامی عراق به ایران در شهریور 1359 (سپتامبر 1980) در آخرین ماه های ریاست جمهوری جیمی کارتر آغاز شد و در دوران رونالد ریگان ادامه یافت.وقوع طولانی ترین نبرد نابرابر و نامتعارف قرن بیستم در جغرافیای خلیج فارس با توجه به طرف های منازعه نمی توانست با انفعال آمریکا مواجه شود. کوران سال های جنگ سرد و وجود منافع راهبردی، آمریکا را بر آن داشت که راهبرد خود را در قبال این درگیری اجرا کند. بحران در روابط ایران و آمریکا پس از گروگان گیری اعضای سفارت آمریکا در تهران که پیامدهایی همچون تحریم سیاسی و اقتصادی، مسدود نمودن اموال و دارایی ها، عملیات طبس و کودتای نوژه را برای ایران از جانب آمریکا به همراه داشت، در جمع بندی کاخ سفید بی تاثیر نبود. با این همه، کاخ سفید پس از حمله عراق به ایران در بیانیه ای اعلام بی طرفی کرد؛ بیانیه ای که صرفاً یک عرف دیپلماتیک و اقدامی متاثر از فضای جنگ سرد قلمداد می شود؛ چراکه سیر رویدادهای بعدی نشان داد که آمریکا اگر هم می خواست، نمی توانست که بی طرف باشد. البته سخنگوی وقت وزارت امور خارجه امریکا هم افکار عمومی را منتظر سیر تحولات آتی نگذاشت و اعلام کرد که بی طرفی امریکا به معنای بی تفاوتی آن نیست و این کشور برای تضمین تداوم جریان نفت در مقابل تهدیدهای خارجی از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد. از این رو آمریکا با اقدامات پنهان و پیدا چنان درگیر این منازعه شده بود که بی طرفی امری بی معنا بود. چنانکه جیمی کارتر رییس جمهور وقت امریکا در 16 مهر 1359 اعلام کرد که اگر جنگ ایران و عراق توسعه یابد و میانجی گری های فعلی تاثیری نداشته باشد، کشورهای متحد امریکا در خلیج فارس باید جانب عراق را گرفته و از کمک مادی و معنوی به آن دریغ نورزند. پنج ماه بعد از آغاز جنگ و در هنگامی که سیاست های کارتر در مواجهه با ایران و عراق تثبیت نشده بود، رونالد ریگان جمهوریخواه به ریاست جمهوری امریکا رسید. ریگان علاوه بر سیاست های کارتر، دکترین جدیدی در سیاست خارجی امریکا اعلام کرد که به "دکترین رمبو" شهرت یافت. طبق این دکترین امریکا می بایست در کشورهای جهان سوم به مانند ویتنام، با توجیه هراس از کمونیسم، موانعی فراروی انقلاب های ملی برای ممانعت از تحولات مترقیانه و رو به پیشرفت در این کشورها بتراشد. راهبرد دستیابی به این هدف نیز مشغول نمودن کشورهای انقلابی به امور داخلی خود از طریق ایجاد درگیری های قومی و مذهبی و درگیر ساختن این کشورها با کشورهای همسایه در جنگ های بدون پیروز بود. پیش از شروع جنگ، دونالد رامسفلد و زیبگنیو برژینسکی مشاور وقت امنیت ملی رئیس جمهور امریکا برای زمینه سازی و هماهنگی با عراق چندین سفر محرمانه به عراق داشتند. تایمز لندن با اشاره به ملاقات آن ها با صدام نوشت که برژینسکی پس از سفر محرمانه خود به بغداد در اواخر سال 1358 در یک مصاحبه تلویزیونی گفت که ما اختلاف قابل ملاحظه ای بین آمریکا و عراق نمی بینیم و معتقدیم که عراق تصمیم به استقلال دارد و در آرزوی امنیت خلیج عربی است. حمایت تام و تمام امریکا از عراق به حدی مشهود بود که حتی وفیق السامرایی رئیس استخبارات نظامی عراق در زمان جنگ تحمیلی اذعان داشت که اگر حمایت غرب نبود، صدام نمی توانست جنگ علیه ایران را آغاز و ادامه دهد. همچنین هاوارد تیچر عضو شورای امنیت ملی امریکا در زمان ریگان نیز گفت که امریکا برای صدام کاری کرد که تا آن روز برای هیچ یک از نزدیک ترین متحدان خود نکرده بود. با این همه، آمریکا برای حمایت از عراق در طول سال های جنگ تحمیلی جدای از تحریک گروهک های ضدانقلاب و کشاندن منافقین به جبهه رژیم بعث، در چهار جبهه وارد منازعه شد؛ عملیات استانچ برای تحریم ایران و لغو تحریم عراق و متعاقب آن تجهیز تسلیحاتی و لجستیکی این کشور، عملیات مالی برای تامین نیازهای مالی عراق از کشورهای عربی و غربی، عملیات اطلاعاتی و ارتباطی و عملیات جنگ روانی و سیاسی علیه ایران. با وجود بسته های حمایتی امریکا از عراق، اما به دنبال ماجرای ایران گیت پس از سفر دیوید مک فارلین رییس وقت شورای امنیت ملی امریکا به ایران در آبان 1365(نوامبر 1986) اقدامات خصمانه واشنگتن علیه تهران افزایش یافت. امریکا پس از این واقعه، تغییر آشکارتری در مواضع خود به سود عراق برای افزایش فشار بر ایران اتخاذ کرد؛ چنانکه در پی بمباران نیروگاه نکا در آذرماه همین سال ساندی تلگراف نوشت که کمک اطلاعاتی امریکا به عراق، این کشور را قادر ساخت تا به تاسیسات اقتصادی ایران و نیروگاه نکا ضربه وارد کند. با وجود این حمایت ها اما، ماشین جنگی عراق در جبهه های نبرد به گل نشست و سیل کمک های متنوع کشورهای عربی و غربی هم نتوانست کمکی به عراق برای برون رفت از این شرایط بکند. تا این که پیروزی در عملیات کربلای 5 (دی 1365) موازنه قدرت را به سود ایران تثبیت کرد. نتایج این عملیات سبب شد تا امریکا برخلاف قبل، گزینه صلح را به طور جدی دنبال نماید. چنان که واین برگر وزیر دفاع وقت امریکا با لحنی تهدیدآمیز گفت که امریکا نمی خواهد ایران در جنگ با عراق پیروز شود. البته امریکا برای بین المللی ساختن جنگ کشورهای انگلیس، فرانسه، ایتالیا و بلژیک را به بهانه اسکورت نفت کش ها و کشتی های تجاری با ناوهای لجستیکی و پشتیبانی روانه خلیج فارس کرد. واشنگتن پس از جنگ نفتکش ها، جنگ سفارتخانه ها را نیز کلید زد؛ انگلیس و فرانسه برای فشارهای سیاسی و روانی بر ایران در خرداد و تیر 1366 دیپلمات های ایرانی را احضار و اخراج کردند. به موازات این اقدامات، امریکا با تطمیع و تحریک عربستان فاجعه قتل عام حجاج ایرانی را در مرداد 1366 رقم زد. هفته نامه العمل الاسلامی چاپ پاریس نوشت بالگردی که بر فراز تظاهرات عظیم برائت پرواز می کرد، حامل بلندپایگان نظامی عربستان و یک ژنرال امریکایی بوده است. او به احتمال قوی وابسته نظامی امریکا در ریاض بود که فرماندهی اکیپ را در طرح ریزی و اداره عملیات یورش و قتل عام حجاج به عهده داشت. این بالگرد دستورات ملک فهد را به نیروهای مسلح منتقل می کرد. در نوامبر 1984 حمایت سیاسی امریکا از عراق به از سرگیری روابط کامل دیپلماتیک بین دو کشور پس از 17 سال رکود و قطع روابط انجامید. پس از آن ریگان با تغییر سریع و صریح رویه خود، ضمن تأمین اعتبار برای عراق، کشورهای اروپایی را نیز تشویق کرد تا با تعویق زمان بازپرداخت بدهی های عراق موافقت کنند. خارج کردن عراق از لیست کشورهای حامی تروریسم اقدام دیگری بود که به تجهیز تسلیحاتی عراق کمک کرد. فروش هواپیماهای میراژ و سوپراتاندارد و موشک های اگزوسه فرانسوی، هواپیماهای میگ روسی و عوامل شیمیایی سیانور و خردل و تابون و سارین آلمانی و بلژیکی همه در این راستا بود. علاوه بر این امریکا، عربستان را تشویق کرد تا با کاهش قیمت نفت، ایران را از مهم ترین منبع درآمد برای تأمین هزینه های جنگ محروم کند. عربستان نیز میزان تولید نفت خود را از 5 /2 میلیون بشکه در روز به 6 میلیون بشکه افزایش داد و بدین ترتیب قیمت نفت از 30 دلار برای هر بشکه به 9 دلار رسید. ضمن این که ریگان همراستای با این طرح، راهبردی موسوم به «ابتکار استراتژیک»« را با هدف تقویت میانه روها از طریق تامین قطعات و تسلیحات نظامی برای ایران به منظور وسیله ای برای آزادسازی گروگان ها اجرا کرد. اما فتح فاو در زمستان 1364 طی عملیات والفجر 8 سبب شد تا سنای امریکا در گزارش سالیانه 1987 بهترین راه را برای جلوگیری از شکست عراق و حفظ منافع حیاتی امریکا، پایان دادن به جنگ با ایران از طریق تلاش هماهنگ جامعه بین المللی عنوان کند. واشنگتن پس از تلاش های بین المللی برای اعمال فشار بر تهران، طرح تحریم تسلیحاتی را به عنوان ضمانت اجرای قطعنامه 598 تسلیم شورای امنیت سازمان ملل کرد. واین برگر بر این باور بود که با تحریم تسلیحاتی، ریشه توانایی ایران برای ادامه جنگ به سرعت خشک می شود و در واقع ریشه موجودیت ایران به صورت یک ملت نیز به خشکی می گراید. از این دیدگاه است که امریکا پس از تصویب قطعنامه برخلاف تمامی معاهدات و کنوانسیون های بین المللی به طور رسمی وارد صحنه درگیری با ایران می شود. چنانکه در 17 مرداد 1366 جت جنگنده تام کت اف.14 نیروی دریایی امریکا دو موشک به سوی جت ایرانی شلیک کرد. برخورد نفت کش امریکایی تکزاکو کایبین با مین به فاصله دو روز بعد از این واقعه و نیز اصابت یک موشک کرم ابریشم (سیلک ورم) به جنوب کویت در 13 شهریور تقابل ایران و امریکا را وارد مراحل جدید کرد. در 30 شهریور دو فروند بالگرد امریکایی از روی کشتی فرانکلین چارت به پرواز درآمده و کشتی ایران اجر را به اتهام مین گذاری بدون هیچ گونه هشدار قبلی مورد حمله قرار دادند. براساس بیانیه پنتاگون در این حمله 4 خدمه کشتی ایرانی کشته و 4 تن دیگر زخمی و 10 ملوان دیگر به عنوان گروگان به ناو فرماندهی لاسال منتقل شدند. رونالد ریگان در اظهارنظری رسمی اعلام کرد که شخصاً دستور حمله به کشتی ایرانی را صادر کرده است. پس از این حادثه نیروی دریایی امریکا با حمله به 5 قایق گشتی نیروی دریایی سپاه در 16 مهر، 3 فروند از آن ها را غرق کرد. در پاسخ به این حمله، ایران یک فروند هلی کوپتر امریکا را سرنگون کرد. یک هفته بعد نفت کش امریکایی سانگاری در سواحل کویت مورد اصابت یک فروند موشک کرم ابریشم ایران قرار گرفت. چهار روز بعد دو سکوی نفتی رشادت و رسالت ایران مورد حمله امریکا قرار گرفت. چند ساعت پس از این حمله و به دنبال درگیری قایق های توپدار ایرانی با کشتی امریکایی ویلی تاید در سواحل امارت، امریکا ضمن وارد ساختن خسارات به یک حلقه چاه مشترک ایران و امارات، ناوچه های جوشن، سهند و سبلان ایران را منهدم کرد. پیش از این ریگان با صدور بیانیه ای در 5 آبان 1366 تحریم تجاری و بازرگانی ایران را اعلام کرد. پس از تشدید درگیری های نظامی ایران و امریکا، پنتاگون اردیبهشت 1367 اعلام کرد که سیاست گسترش حضور نظامی امریکا در خلیج فارس به طور رسمی به اجرا گذاشته شده است. کمتر از دو ماه بعد از اعلام این استراتژی در 12 تیر ناو هواپیمابر یو.اس.اس.جک وینسنس هواپیمای ایرباس 300A ایران را بر فراز آب های خلیج فارس مورد هدف قرار داد. تمامی این مداخلات و مناقشات در حالی بود که ایالات متحده پیش بینی می کرد جنگ حداکثر ظرف 10 روز با پیروزی عراق پایان خواهد یافت، اما دست نیافتن عراق به نتایج قطعی و روشن در هفته نخست جنگ نشان داد که هدف های این حمله قابل تحقق نیست. راهبرد جایگزین امریکا در غیر این صورت پیش بینی می کرد که با گذشت زمان اندکی ایران به خاطر فشارهای سنگین ناشی از جنگ دست نیاز به سوی این کشور دراز خواهد کرد. اما توان ایستادگی و پایداری نظام نوپای جمهوری اسلامی پیش بینی های امریکا را به بن بست کشاند. این بن بست در سیاست امریکا در حالی بود که این کشور می کوشید تا بواسطه جنگ عراق بار دیگر ایران را به زیر سلطه خود درآورد. مساله ای که رهبر انقلاب اسلامی در خطبه های نماز جمعه مهر 1370 بر آن تاکید کردند و اظهار داشتند که اگر ایران در مقابل امریکا تسلیم می شد جنگ زود تمام می شد، البته مصیبت سلطه امریکا صد برابر از مصیبت جنگ سخت تر است.